‘Voeding is de sleutel tot betere zorg’

De aandacht voor voeding neemt toe in de zorg. Ben Witteman, hoogleraar en MDL-arts bij Ziekenhuis Gelderse Vallei, ziet dat patiënten door een goed dieet beter zijn voorbereid op een operatie. En als er eenmaal een stoma is aangelegd, dan heb je er minder problemen mee.

Ziekenhuis Gelderse Vallei is zich de laatste jaren steeds sterker gaan profileren als voedings ziekenhuis. ‘Het was logisch omdat we bijna in de achtertuin staan van de Wageningen University waar voeding een belangrijk thema is,’ legt Ben Witteman uit. ‘En bij ons, op de afdeling MDL, werd ook al veel onderzoek gedaan. Zo is het idee ontstaan voor de Alliantie Voeding in de Zorg. Ziekenhuis Rijnstate in Arnhem is ook aangehaakt.’

Voeding en leefregels zijn belangrijk, onder meer omdat patiënten in een goede conditie beter uit een operatie komen dan patiënten die bijvoorbeeld moe en vermagerd zijn. Witteman: ‘Patiënten die bij ons in het ziekenhuis worden geopereerd vanwege darmkanker, komen in een zorgpad terecht. Naast bezoeken aan de arts en het onderzoek dat noodzakelijk is voor de ingreep, worden ook de diëtist en fysiotherapeut direct ingeschakeld. Mensen krijgen extra voeding en worden begeleid bij een training om hun conditie op te vijzelen.’

Ben Witteman: ‘De patiënten krijgen ook leefstijladviezen’

De patiënten krijgen ook leefstijladviezen. ‘Denk aan minder of geen alcohol, meer bewegen en stoppen met roken. Dat laatste is ingewikkeld, maar je kunt het simpeler maken. Veel mensen houden stoppen met roken wel twee weken vol. Als zij dat voorafgaand aan de operatie doen, neemt het risico op complicaties aanzienlijk af. Ze krijgen ook nog eens meer trek en komen dus wat aan. Dat is aan alle kanten winst. Mogelijk stoppen ze later definitief met roken. Dat is nóg mooier natuurlijk.’

Beter voelen

Witteman noemt darmkanker als voorbeeld, maar kan nog meer aandoeningen benoemen, zoals chronische ziekten. Het gaat erom dat patiënten zich beter voelen en daardoor meer zijn toegerust om een ziekte of ingreep het hoofd te bieden. Ze spelen daar zelf uiteraard een belangrijke rol in, aldus de MDL-arts.

Een wetenschappelijke onderbouwing van de leefstijl adviezen is soms lastig. ‘We hebben een diverse patiëntenpopulatie met verschillende onderliggende aandoeningen. Bovendien heb je bij voedings onderzoek te maken met wisselende voedingsstoffen die variabel worden gebruikt. Dat is anders bij geneesmiddelenonderzoek: dan wordt een nieuw medicijn vergeleken met een placebo. Om het effect van goede voeding en leefstijl op het genezingsproces te onderzoeken gaan we vaak uit van het aantal heropnames en de mate van complicaties. Ook dat is niet helemaal zuiver te meten want er zijn veel variabelen zoals de ernst van de onderliggende aandoening en de zwaarte van de behandeling.‘

Ziekte van Crohn

Toch is Witteman overtuigd van het belang van goede voeding en de effecten daarvan op de gezondheid. Hij noemt de ziekte van Crohn, die een negatief effect kan hebben op de darmflora. Een gericht dieet kan dan bijdragen aan de opbouw van een gezonde darmcultuur. Om de ziekte te behandelen zijn vaak wel medicijnen nodig naast voedingsadvies.

‘Vaak werken artsen samen met diëtisten om hun kennis te versterken’

Wittemans kennis over voeding is uitzonderlijk voor een MDL-arts. ‘Vaak werken artsen samen met diëtisten om hun kennis te versterken. Je moet er volgens mij voor zorgen dat je elkaars werkterrein enigszins overlapt. Ik moet op de hoogte zijn van wat verschillende voedingsmiddelen met je doen. Een diëtist die op MDL-gebied werkt, moet weten wat darm aandoeningen zijn of welk effect een ingreep op het darmkanaal heeft. En dan werken we natuurlijk ook nog met stoma verpleegkundigen die veel weten over voeding bij stomapatiënten en fysiotherapeuten die veel kennis hebben over de positieve rol van fysieke inspanning op darmklachten.’

Samen eten

Alleen als het niet anders kan, schrijft Witteman sondevoeding of bijvoeding voor, maar het liefst ziet hij dat de juiste voeding op een normale manier wordt gegeven en verwerkt. Een eiwitrijk dieet voor spieropbouw, vezels voor het op gang krijgen van de darmen. Voeding is zo belangrijk voor hem én het ziekenhuis dat er een speciale brigade is opgericht (‘At your request’) die voor patiënten kookt. ‘Geen gaarkeuken, maar een goed menu. Mensen krijgen een kaart waaruit ze kunnen kiezen. Ze weten ook welke voedingsmiddelen belangrijk voor hen zijn en daarbij kan een heuse ober adviseren voor een nog betere en passende keuze.’

Als het kan zitten de patiënten in een eetkamer aan een gezellig gedekte tafel. ‘Want zien eten, doet eten. En hebben we te maken met ‘Anderlandse Nederlanders’ en gerechten die we niet zo goed zelf kunnen maken, dan vragen we of een gezinslid bijvoorbeeld lekkere nasi, roti of gözleme meeneemt én mee-eet. Serieus: we zien het verschil met vroeger.’

Is er bij iemand een stoma aangelegd, dan is de keukenbrigade op de hoogte van extra zout, eiwit en zonodig extra calorieën. Ook wordt het eten zo opgediend dat de verzwakte patiënt het gemakkelijk kan eten en geen problemen heeft met de stoma.

Kwaliteit van leven

Witteman ziet dat de stomazorg een grote vlucht heeft genomen door concentratie van zorg en een andere benadering van voeding. ‘Alleen specialisten leggen bij ons nog stoma’s aan, met uitzondering van spoedoperaties, maar die weten we tot een minimum te beperken. Als iemand een darmafsluiting heeft, gaat er eerst een stent in om de darm open te houden en een patiënt zo goed mogelijk voor te bereiden op de ingreep.’

Ook als je eenmaal een stoma hebt, is het van belang dat je dieet goed wordt afgestemd. ‘Dat betekent minder stoma productie, minder snel uit drogen en minder lekkages. Ik denk dat we van ver zijn gekomen. De kwaliteit van chirurgen, van onze kennis over de werking van de spijsvertering en de mogelijkheden om mensen beter te begeleiden, leveren uiteindelijk kwaliteit van leven op voor patiënten. Daar ben ik van overtuigd.’

Tekst: Rietje Krijnen, Beeld: Joris Aben